2.1.1 Հասկացություններ  և սահմանումներ

Հասկացություններ և սահմանումներ: Զբաղվածության սահմանումները և հասկացությունները հիմնականում համապատասխանում են Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության (ԱՄԿ) ստանդարտներին:

• Զբաղվածություն: Զբաղված բնակչության մեջ ներառվում են լրիվ և ոչ լրիվ աշխատանքային օր աշխատողները, ինչպես նաև սեզոնային, ժամանակավոր, պատահական կամ միանգամյա աշխատանքով զբաղվածները: Տնտեսության մեջ զբաղվածներ են համարվում անձինք, ովքեր դիտարկվող ժամանակաշրջանում. ա) կատարել են վարձու աշխատանք` դրամական կամ բնեղեն վարձատրությամբ կամ ոչ վարձու աշխատանք` եկամուտ ստանալու նպատակով (անկախ վարձատրության կամ գործունեությունից եկամուտ ստանալու ժամկետից), բ)ժամանակավորապես բացակայել են աշխատանքից հիվանդության, հիվանդի խնամքի, ամենամյա արձակուրդի կամ հանգստյան օրերի, իր աշխատավայրից դուրս ուսուցման, գործատուի նախաձեռնությամբ հարկադիր վճարվող կամ չվճարվող արձակուրդում գտնվելու, գործադուլի պատճառով, գ)զբաղված են եղել գյուղացիական տնտեսությունում, իսկ արտադրված արտադրանքը նախատեսված է եղել լրիվ կամ մասնակի իրացման, կամ սեփական սպառման համար: Զբաղվածություն չի համարվում տնտեսական գործունեություն չդիտվող և եկամուտ ստանալու նպատակ չհետապնդող կամավոր աշխատանքը` այլ տնային տնտեսությունների կամ կազմակերպությունների համար կատարվող չվարձատրվող աշխատանքը, սեփական տան, բնակարանի  մասնակի շինարարությունը կամ վերանորոգումը, տնային աշխատանքը:

• Ոչ լրիվ զբաղվածություն: Ոչ լրիվ զբաղվածներ են համարվում ա) զբաղված, բայց ոչ լրիվ աշխատանքային օր աշխատողները, բ) անձինք, ովքեր ցանկանում են և պատրաստ են աշխատել լրացուցիչ ժամեր:

• Աշխատաժամանակ: Զբաղվածների աշխատաժամերը վերաբերում են փաստացի աշխատած ժամանակահատվածին: Ժամանակի միավոր է համարվում ժամը և վերաբերում է բոլոր մասնագիտություններին:

• Աշխատանքային եկամուտներ: Վարձու աշխատանքից եկամտի մեջ ներառվում են ինչպես կանոնավոր ստացվող, այնպես էլ ընդհանուր վաստակը,  բնեղեն կամ մատուցված ծառայությունների ձևով վարձատրությունը, շահույթի հետ կապված վճարները  վարձու աշխատանքի հետ կապված սոցիալական ապահովության նպաստները: Վարձու աշխատանքից եկամուտը հաշվարկվում է համախառն տեսքով, վերաբերում է բոլոր մասնագիտություններին և տվյալ պահին զբաղված բնակչությանը: Հաշվարկվում է նաև  ոչ վարձու աշխատանքով զբաղվածների եկամուտը:

• Ոչ ֆորմալ հատվածի զբաղվածություն: Ոչ ֆորմալ հատվածի զբաղվածության  բնութագրիչներն են.

1. իրավական գրանցման բացակայությունը,

2. գործունեությանն փոքր մասշտաբները,

3. կազմակերպման և աշխատանքի արտադրողականության, որպես կանոն, ցածր մակարդակը,

4. աշխատանքային հարաբերությունները (եթե այդպիսիք կան) հիմնված են ոչ թե պայմանագրի երաշխիքների ֆորմալ պահպանման, այլ պատահական զբաղվածության և անձնական հարաբերությունների վրա,

5. ձեռնարկատիրական գործունեությունն իրականացվում է առանձին անձանց կամ ընտանիքի չվարձատրվող անդամների, կամ մեկ կամ մի քանի վարձատրվող աշխատողների օգնությամբ,

 6. հասանելիության բացակայություն (չնչին հասանելիություն) կազմակերպված շուկաներին, վարկային հաստատություններին, ժամանակակից տեխնոլոգիաներին, մասնագիտական ուսուցմանը և այլն

 7. որպես կանոն, գործունեությունն իրականացվում է վիճակագրորեն "չդիտարկվող" վայրերում` փոքր չափերի խանութներում, արտադրամասերում և տնային տնտեսություններում,

 8. այլ հանգամանքներ, որոնք պարտադրում են շրջանցել օրենքները (օրինակ, հարկային պարտավորությունների կատարման, աշխատանքային օրենսգրքի պահանջների իրագործման մասով և այլն):

 

• Տնտեսական գործունեության ճյուղ: Տվյալները խմբավորվում են ըստ Տնտեսական գործունեության տեսակների Հայաստանի դասակարգչի (ՏԳՏԴ), որը համապատասխանում է Եվրամիության NACE rev. 2-ին:

• Զբաղվածության կարգավիճակ: Տվյալները խմբավորվում են ըստ Զբաղվածության կարգավիճակի միջազգային դասակարգման (ICSE-93):

• Կրթություն: Տվյալները խմբավորվում են ըստ Կրթության միջազգային ստանդարտ դասակարգման (ISCED-97):

2.2.1 Ընդգրկունություն

Տվյալների ընդգրկունություն

• Ճյուղային ընդգրկունություն: Ընդգրկվում են գործունեության բոլոր տեսակները:
• Աշխարհագրական ընդգրկունություն: Ընդգրկվում է ՀՀ ամբողջ տարածքը:
• Աշխատուժի հետազոտությամբ ընդգրկվում են 15 -75 տարեկան անձինք:

2.4.1 Գնահատում

Տվյալները վերաբերում են զբաղվածների համախառն  թվաքանակին: Հաշվարկվում և տարածվում են ինչպես բացարձակ թվերով, այնպես էլ տեմպերով:

2.4.3 Համախառն/զուտ ցուցանիշների հաշվառման գործընթաց

Զբաղվածության տվյալները վերաբերում են զբաղվածների համախառն թվաքանակին և ներառում են նաև  դիտարկվող ժամանակաշրջանում  հիվանդության, հիվանդի խնամքի, ամենամյա արձակուրդի կամ հանգստյան օրերի, աշխատավայրից դուրս ուսուցման, գործատուի նախաձեռնությամբ հարկադիր վճարվող կամ չվճարվող արձակուրդում գտնվելու, գործադուլի և այլ պատճառներով  աշխատանքից բացակայողներին:

3.1.1 Սկզբնական տվյալների հավաքման ծրագիր

Սկզբնական տվյալներ:

o    Զբաղվածության վերաբերյալ տվյալների աղբյուրը ԱՀ-ն է: Տեղեկատվության հավաքումն իրականացվում է հարցաթերթերի միջոցով` Տ/Տ անդամների ուղղակի հարցման եղանակով:

Ընտրանքի չափ և կառուցվածք:

• ԱՀ ընտրանքի չափը 2006թ. կազմել է 2547 տնային տնտեսություն: Սկսած 2007թ. ԱՀ-ն անցկացվում է տնային տնտեսությունների կենսամակարդակի ամբողջացված հետազոտության շրջանակում: ԱՀ տարեկան ընտրանքի չափը 2010-2011թթ. կազմել է 7872 Տ/Տ: Դիտարկման միավորը Տ/Տ անդամներն են:

Ինչպես ԱՀ ընտրանքն է ներկայացուցչական, այնպես էլ  ընտրանքի բոլոր միջին ցուցանիշները բնութագրում են գլխավոր  համակցությունը:

Ընտրանքային համակցություն:

ԱՀ ընտրանքը ձևավորվում է տնային տնտեսությունների ցուցակից,  որն արդիականացվել է   2001թ. ՀՀ մարդահամարի արդյունքներով:

Ընտրանքի արդիականացում:

• ԱՀ ընտրանքն արդիականացվում է ամսական պարբերականությամբ: Ընտրանքն իրականացվում է երկաստիճան ստրատիֆիկացված պատահական ընտրանքի հիման վրա: Առաջին աստիճանում ընտրվում են բնակավայրերը: Երկրորդ աստիճանում պատահական եղանակով ընտրվում են Տ/Տ-երը:

  Տվյալների հավաքում:

  ԱՀ դաշտային աշխատանքների տևողությունը 4 շաբաթ է. 1 շաբաթ` մինչ հետազոտվող շաբաթը, 1 շաբաթ` հետազոտվող շաբաթը և  2-ը ` հետազոտվող շաբաթից հետո: Աշխատանքներն իրականացվում են ՀՀ ՎԿ համապատասխան անձնակազմի (հաշվարարների խումբ ) կողմից:

3.3.1  Սկզբնական տվյալների վիճակագրական մեթոդներ

·       Զբաղվածության վիճակագրական գնահատականների կազմում: Զբաղվածների ընդհանուր թվաքանակում ներառվում են ինչպես վարձու, այնպես էլ ոչ վարձու աշխատողները: Զբաղվածության մակարդակը հաշվարկվում է զբաղվածների և  աշխատանքային ռեսուրսների (տնտեսապես ակտիվ և ոչ ակտիվ բնակչության հանրագումար) հարաբերությամբ` արտահայտված տոկոսով:

· Բացակայող տվյալների արտացոլումը. Բնակչության հիմնական ընդգրկումը համապատասխանում է հետազոտության մեթոդաբանության պահանջներին:

·         Փոխարինվող դիրքերի ընտրությունը. Տ/Տ-ից տվյալներ չստանալու դեպքում (եթե նրանց հետ հնարավոր չէ կապվել կամ բացարձակապես հնարավոր չէ տվյալներ ստանալ) ընտրանքի դիտարկվող միավորները փոխարինվում են պահուստային ցուցակից:

· Վիճակագրական տեղեկատվության ոչ ժամանակին ներկայացում.Առաջին իսկ հնարավորության դեպքում հաշվի է առնվում /ճշգրտվում է չներկայացված/ ժամանակին չներկայացված տվյալ ժամանակաշրջանի վիճակագրական տեղեկատվությունը:

3.3.2 Վիճակագրական այլ գործընթացներ

Սեզոնային տատանումների ուղղումը: Արդյունքների սեզոնային ճշգրտում չի իրականացվում:

3.4.1 Միջանկյալ արդյունքների հաստատում

Այլ աղբյուրներից ստացված տվյալների և այլ հետազոտությունների արդյունքների հետ կատարվում են համեմատություններ:

Վիճակագրության տարածքային գործակալությունների կողմից մշակած տվյալները վերահսկվում են ՎԿ կենտրոնական ապարատի աշխատակիցների կողմից:

2001թ.-ից զբաղվածության ցուցանիշները մշակվել և տարածվել են  զուգահեռաբար` վարչական գրանցումների և հետազոտական աղբյուրներից ստացված տեղեկատվության հիման վրա: 2012թ.-ից սկսած զբաղվածության տվյալները հիմնված են բացառապես ԱՀ (տնային տնտեսությունների կենսամակարդակի ամբողջացված հետազոտության) արդյունքների վրա:

5.1.5 Տվյալների տարածում/ տրամադրում ըստ պահանջի

Վիճակագրական գաղտնիք  չհանդիսացող տվյալները, որոնք չեն հրապարակվում, սակայն հնարավոր է ստանալ տվյալների հիմնապաշարից (բազա), տրամադրվում են ցպահանջ:

5.3.2. Փաստաթղթերի և ծառայությունների համացանկի (կատալոգ) առկայություն

Համաձայն վիճակագրական տարեկան ծրագրի, յուրաքանչյուր տարի ՎԿ-ն հրապարակում և տարածում է Վիճակագրական հրապարակումների համացանկ (կատալոգ): Համացանկը պարունակում է մանրամասն և հստակ գծագրված տեղեկատվություն ՎԿ թղթային տարբերակով հրապարումների վերաբերյալ: Համացանկը ներկայացնում է յուրաքանչյուր հրապարակման վերնագիրը` համառոտ բովանդակությամբ, պարբերականությունը և հրապարակման օրը:

Համացանկի նպատակն է ծանոթացնել օգտագործողներին ՎԿ կողմից հրապարակվող վիճակագրական արտադրանքին:

Համացանկի էլեկտրոնային տարբերակը տեղադրված է ՎԿ կայքում`

https://www.armstat.am/am/?nid=82&year=2021